Mannenvereniging en Reformatie
Lezing (verkort) op de Huishoudelijke Vergadering van de Hervormde Mannenbond op 8 april 2017 in gebouw Maranatha te Veenendaal.
1. Ter inleiding
De aanleiding tot dit thema ligt in de actualiteit van 500 jaar Reformatie, waar dit jaar zoveel aandacht aan besteed wordt. Ik noem:
- Het project Refo 500.
- Het staatsbezoek van onze koning Willem Alexander met koningin Maxima aan Duitsland in februari jl. In de Slotkapel te Wittenberg zei hij: “Ons land is diepgaand door de Reformatie beïnvloed”.
- Het feit dat 31 oktober a.s. in Duitsland een vrije dag zal zijn.
Wat onze Mannenbond betreft. Tijdens de oprichtingsvergadering 14 januari 1933 riep initiatiefnemer dhr. M. Noteboom ertoe op “om zich vast te houden aan Gods Woord en aan de gereformeerde belijdenisgeschriften”. Ook wees hij op het belang van kennis van “wat de Heere aan Zijn kerk in de dagen van de Reformatie had geschonken”.
Op vele bijeenkomsten en in de Hervormde Vaan is al aandacht geweest voor de Reformatie. En we zien uit naar de Bondsdag D.V. 28 oktober, die in het teken van 500 jaar Reformatie staat. En dat samen met de drie mannenbonden met wie wij ons verbonden weten.
Waar denken we aan bij Reformatie? Aan Luther, Calvijn, Zwingli en vele anderen. Behalve namen gaat het ook om zaken als rechtvaardiging door het geloof, het Woord van God als basis. Ik vat het samen in de drieslag: Sola Scriptura, Sola Fide, Sola Gratia. Denk ook aan het vervolg: Protestantse kerken, belijdenisgeschriften, Statenvertaling. Maar helaas ook kerkscheuringen!
Waar denken we aan bij Mannenvereniging? Dan gaat het om zaken als Schriftonderzoek, gemeenteopbouw, geloofsgesprek. Ik wil mij nu houden aan de genoemde drieslag.
2. Sola Gratia
Door genade alleen. Alleen door genade is er vergeving van zonden. Alleen door genade kunnen wij voor eeuwig behouden worden. Hiermee staat in direct verband de rechtvaardiging van de goddeloze zondaar. Door genade leven wil zeggen: van het gegeef leven. Leven uit de handen van de gevende God. Immers, God heeft Zijn Zoon gegéven. En Hij geeft genade.
Sola gratia wil zeggen, dat het niet gaat om een prestatie van de mens. Romeinen 4:4: “Aan hem nu die werkt, wordt het loon niet toegerekend naar genade, maar naar wat men hem verschuldigd is.” M.a.w.: wie werkt heeft zijn loon zelf verdiend. Maar bij God is het andersom. Als zondaar krijgen we niet wat we verdiend hebben, maar wat we niet verdiend hebben, namelijk vergeving van zonden en rechtvaardigheid. Die zijn door Christus verdiend.
Met het sola gratia is het sola fide wel direct verbonden. Want die gratis vergeving van zonden kun je alleen ontvangen door het geloof. Duidelijker gezegd: door het geloof in Jezus Christus. Omdat Hij die vergeving heeft verdiend.
Het sola gratia staat tegenover de leer van de goede werken in de RKK. Deze leer houdt in: “Om rechtvaardig te worden, is het nodig dat de gelovige verdienstelijke werken doet door het gehoorzamen van Gods geboden.” Spreekt de RKK dan niet van genade? Dat doet zij wel. Maar zij spreekt niet van verlossende genade, maar van helpende genade. Het is God die de mens helpt om goede werken te doen. Maar die mens kan zelf wel heel wat!
In onze tegenwoordige samenleving zijn veel mensen die vinden dat zij netjes leven. Ook onder hen die niet doen aan God of gebod. En wanneer zij worden aangesproken op het geloof, menen zij de Heere Jezus niet nodig te hebben, want zij leven toch netjes?
Deze houding komen we ook binnen de kerk tegen. Mensen spreken dan niet over “het navolgen van Christus door het geloof”, maar over een “fatsoenlijke, nette en (eventueel) christelijke levensstijl”. Waarbij het maar de vraag is of die ook vanuit het oprechte geloof opkomt. En men meent met zulk fatsoen wel de hemel in te komen.
Er zijn in onze tijd bepaalde zonden die iedereen wel zonde vindt. Niet zondagsontheiliging, abortus of het beëindigen van een zogenoemd ‘voltooid leven’. Maar gaat het over kinderporno, dan lijkt heel Nederland daar wel tegen. Evenals het witwassen van met drugs verdiend geld en vrouwenhandel. Deze beseffen van enige zedelijkheid zijn wel een verkwikking te midden van een overigens verworden cultuur, maar anderzijds gaat het om een misverstaan van het Evangelie als wij dit als ware godsvrucht zouden zien. Het besef van God ontbreekt veelal. En zeker is er gebrek aan besef dat misstappen zonden-tegen-God zijn. Gemakkelijk wordt dan ook in onze tijd het Evangelie van genáde-alleen misverstaan.
En de mannenvereniging?
Ik vond geen MV met de naam Sola Gratia. Wel één met de naam Deo Gratia (= door Gods genade, Zetten-Andelst).
Wat is het mooi, als er op de MV gesproken kan worden over deze genade van God in Christus. Over belemmeringen, die er kunnen zijn om op deze genade te bouwen. Maar ook over mogelijkheden die de Heere daarin geeft door Zijn Heilige Geest. Wanneer wij onze eigen prestaties voor Hem kwijtraken en leren leven van Zijn genade alleen.
Ook het lid zijn van de MV is geen prestatie. Soms kun je de gedachte tegenkomen, dat mannen die op de MV komen, toch wel zo’n beetje het neusje van de gemeentezalm zijn. Onwillekeurig kun je op zulke mensen gaan bouwen. Maar laten wij deze gedachte ver van ons werpen.
Samengevat: Sola gratia zegt ons:
Niets uit mij, alles uit Hem,
zo komt men in Jeruzalem.
3. Sola Fide
Door geloof alleen. Alleen door geloof is er vergeving van zonden. Alleen door geloof in Christus kunnen wij voor eeuwig behouden worden.
Efeze 2:8: “Want uit genade bent u zalig geworden, door het geloof, en dat niet uit u, het is de gave van God.” En weer zeg ik: Met het sola gratia is het sola fide wel direct verbonden. Want die gratis vergeving van zonden kun je alleen ontvangen door het geloof in Jezus Christus. Hij heeft die vergeving verdiend. Voor ons besef staat het sola fide ook tegenover de goede werken evenals het sola gratia. Inderdaad. Niet door de werken maar door genade alleen en door geloof alleen wordt een zondaar zalig. Het blijkt uit Ef. 2:8 ook duidelijk, dat dit geloof geen werk is, maar dat het genáde is om in Christus te geloven.
Abraham werd door het geloof gerechtvaardigd. De rabbijnen zeggen wel, dat Abraham door het geloof rechtvaardig is, maar onder dit geloof verstaan zij zijn belijden van God èn de daarmee overeenstemmende levenswandel. De goede werken zijn dan een onderdeel van het geloof en niet een vrucht ervan. Welnu, zegt een rabbi: "Abraham was een prachtmens; (...) Geen wonder dat God Abraham dus uitkoos om Zijn kind te zijn."
De apostel Paulus gaat daar tegenover in Rom. 4 opkomen voor het bijbelse geloof. Een zondig mens wordt behouden door het geloof alleen, zonder de werken van de wet. Opdat hij roeme in de Heere alleen.
Geloven is dus geen ‘werk’. Ook niet een zogenoemd reformatorisch werk ter onderscheiding van de RK goede werken. Het is genade om te mogen geloven in Christus tot gerechtigheid.
Een bekend beeld is dan ook dat van de bedelaarshand.
Ik las bij ds. J. Westerink in zijn boek over het avondmaalsformulier: “Uw hand gríjpt niet; het is de hand van de bedelaar, een lege hand die u ophoudt, om te ontvangen wat aangeboden wordt.” Ook citeert hij de diepe woorden uit Zondag 23: “Al is het dat mij mijn geweten aanklaagt dat ik tegen alle geboden Gods zwaar gezondigd en geen daarvan gehouden heb, en nog steeds tot alle boosheid geneigd ben, nochtans God…” . “Dat is het Evangelie”, zegt hij, “de waarheid, zo diep als gewis, die McCheyne deed zingen: ‘…dat Christus alleen mijn Gerechtigheid is’. Hier vlucht een zondaar met lege handen naar Hem, Die Zichzelf weggeeft in de hemelse spijze: Ik ben het Brood des levens.”
En de mannenvereniging?
Ik vond een MV met de naam Sola Fide (Bleskensgraaf).
Wat is het mooi, als er op de MV gesproken kan worden over dit geloof in de Heere Jezus Christus. Over belemmeringen, die er kunnen zijn om in dit geloof te leven. Maar ook over uitkomsten die de Heere daarin geeft door Zijn Heilige Geest. Wanneer wij het vertrouwen op onszelf en op onze eigen godsdienstige prestaties kwijtraken en wij door het geloof leren leven van de gerechtigheid van Christus alleen. Van Zijn werk.
Ook leden van de MV moeten leven en leren leven door geloof alleen. Met ons lid zijn van de MV kunnen wij niet in de hemel komen. Ook wij moeten het vertrouwen op ons geloof als een reformatorisch werk kwijtraken. Het zelfvertrouwen heeft iets van: Wij maken het. Wij houden de kerk in stand. Maar in de geloofstaal wordt gezegd: Hij maakt het. Hij houdt Zijn kerk in stand.
Leden van de MV zijn geen geestelijke krachtpatsers. Ook al mogen ze soms veel voor elkaar betekenen. Maar zij zijn van die echte nochtans-mannetjes. Zoals Habakuk, Thomas, Paulus, de mannen van Heidelberg en al die anderen, die een even dierbaar geloof verkregen hebben als zij… (2 Petrus 1:1).
Samengevat: Sola fide zegt ons:
Nu ken ik die waarheid, zo diep als gewis,
Dat Christus alleen mijn gerechtigheid is.
4. Sola Scriptura
Door de Schrift alleen. Alleen door de Heilige Schrift wordt vergeving van zonden verkondigd. Alleen door Gods Woord -en het geloof daarin- kunnen wij voor eeuwig behouden worden. 2 Tim. 3:15: “en u van jongs af de heilige Schriften kent, die u wijs kunnen maken tot zaligheid, door het geloof dat in Christus Jezus is”.
We kunnen zeggen dat het Woord van God de basis is voor de andere twee sola’s: de genade en het geloof. Want ten eerste worden de genade en het geloof ons in het Woord van God geopenbaard. En ten tweede worden zij ook in ons leven door het Woord tot stand gebracht. En dat niet zonder de werking van de Heilige Geest.
Voor de Reformatie is de Schrift van groot belang geweest. Luther heeft dankzij Gods spreken door Zijn heilig Woord het hart van het evangelie ontdekt. Al de Reformatoren waren Schrifttheologen bij uitstek. Zij bedoelden de Schrift uit te leggen. Luther spreekt over een ‘herkauwen’ van de tekst. Het gaat om het “langzame, aandachtige en indringende lezen van de Bijbel, met het doel daarin Gods Woord te horen.” Gebed en meditatie zijn hierbij van groot belang.
Hier is veel te zeggen over de verhouding Woord en Geest. Want als wij het Woord hanteren zónder de Geest, eindigen wij in een koude zakelijkheid. Dan zeggen mensen: Maar in de Bijbel stáát… Doch het is Woord zonder Geest.
In ónze tijd is er meer het gevaar van Geest zonder Woord. In ónze tijd speelt het gevoel een grote rol. Emo-cultuur. D.w.z. dat de emotie, het gevoel bij mensen vaak de doorslag geeft. Wat goed voelt, doe je. En wat niet goed voelt, doe je niet.
Als onze godsdienstige gevoelens een rol gaan spelen, moeten we oppassen, dat de Bijbel niet een bij-bel wordt. Een bel, die er maar zo’n beetje bij bungelt. Dan gaat je gevoel overheersen onder het mom van de Heilige Geest. Maar het is een geest zonder Woord.
Laten we onszelf goed in de gaten houden. Kijk uit voor een G(g)eest zonder Woord, waarbij je omkomt in de golven van eigen gevoelens.
En de mannenvereniging?
Ik vond twee MV’s met de naam Sola Scriptura (Kamerik en Sirjansland). En er zijn vele MV’s met de naam Onderzoekt de Schriften.
Er is een oud boekje van de genoemde M. Noteboom: “Onze Ned. Hervormde Mannenverenigingen op Geref. Grondslag”. Het woord Reformatie vind ik nog niet zo gauw in dit boekje, maar wel veel over de belijdenisgeschriften en de noodzaak om behalve de Heilige Schrift ook deze te bestuderen. Laten we dan maar zeggen: in deze volgorde. Eerst de Schrift en dan ook de belijdenis. En ook dat is de naam van menige MV: Schrift en belijdenis.
Wat is dat belangrijk op een MV op gereformeerde grondslag. Om de Schrift te onderzoeken. En om de weg van zaligheid en heiliging te zoeken in het Woord van de Heere alleen.
Ook in onze kerkelijke kring moeten we oppassen, dat ons gevoel niet gaat heersen over de Schrift. Zoals ik eens iemand hoorde zeggen: In de Bijbel staat wel dit, maar Gods volk leert het anders. Dan wordt het tijd om terug te keren tot het Sola Scriptura van de Reformatie. En van de Bijbel zelf.
Samengevat: Sola Scriptura zegt ons:
Hoe wonderbaar is Uw getuigenis,
dies zal mijn ziel dat ook getrouw bewaren.
5. Tenslotte
Mannenvereniging en Reformatie.
1. Heeft de Reformatie een mannenvereniging nodig? Na 500 jaar heeft de Reformatie nog steeds MV’s nodig. Om het goud van de Reformatie te verspreiden.
2. Heeft de MV ook een Reformatie nodig? Ook dát kunnen we beamen. In deze zin: Op de MV moeten we steeds weer terug naar het Sola Gratia, Sola Fide en Sola Scriptura. Samengevat: Solo Christo.
ds. J.P. Nap